Een praatje met plaatjes van een bibliothecaris over de Staat van het boek.

Deze week mocht ik spreken op het symposium ‘De staat van het boek’ van de Koninklijke Vereniging voor het Boekenvak. Hoe staat het met het boek in een tijd van grote verandering in tijdbesteding, internet, mobiele telefoon en Ipad. En wat betekent dat voor auteurs, uitgevers, boekhandelaren en bibliothecarissen. Hoe ga je om met alle ontwikkelingen? 

Als ik een verhaal over de bibliotheek vertel, begin ik met de foto van de bibliotheek Deventer in het eerste jaar van haar bestaan in 1916. Links  op de foto staat de eerste bibliothecaresse, Juffrouw Stoffel. Met boven de balk ‘Kennis is macht’ – nog steeds dé onderlegger van openbare bibliotheek anno  nu. We zijn een kennissamenleving waar we ons leven lang moeten leren, ons voortdurend als individu moeten ontplooien om deel te kunnen uitmaken van een samenleving die continue in ontwikkeling is.  

De bibliotheek ontwikkelt zich van leeszaal in 1916 tot een uitleenbibliotheek die sterk gericht is op ondersteuning van lerende in de samenleving. In de jaren ’70 is er groei op alle fronten en tuim een derde van alle Nederlanders is actief lid van de bibliotheek . Tot in 1995 internet komt. In 10 jaar tijd verdampt de groei van 20 jaar. Bibliotheken beseffen dat ze zich moeten aanpassen aan de veranderende omstandigheden en maken in 2005 een nieuwe ‘agenda voor de toekomst’. Ik moet daarbij vaak aan BarbaPappa denken die de Barbatruc doet – volstrekt veranderen en toch jezelf blijven.

Bibliotheken gingen minder de collectie en meer de gebruiker centraal stellen: ‘de klant is koningin’ Wat heb je aan boeken in een kast die niemand ooit leent? Een breed publiek van jong tot oud wordt bedient via aantrekkelijke vestigingen. Steeds vaker als onderdeel van multifunctionele gebouwen of scholen met ruime openingstijden. Maar er komen ook flagshipstores in stedelijke centra. Grote superbibliotheken waar verblijven en werken veel meer centraal staat dan uitlenen. Met forse groei in het gebruik bij beide nieuwe typen bibliotheken .

          

Fundamenteel voor de toekomst van openbare bibliotheken is de digitale bibliotheek: één gezamenlijke website-infrastructuur waar eind 2012 alle openbare bibliotheken op zijn aangesloten. Of dat nu in Deventer, Enschede of Haarlem is, onder de motorkap zit dezelfde motor. Eén catalogus met de complete Collectie Nederland waar iedereen uit kan bestellen. In Deventer hebben we die website al en die catalogus al en zijn inmiddels 15% van alle uitleningen bestellingen via Internet.

Bibliotheken zijn van oudsher de leesmotor. Die functie van de bibliotheek blijft onverminderd centraal staan in de toekomst van bibliotheken. Taal en lezen is een onmisbare functie in ieders leven. En vormt de sleutel tot kennis en verbeelding.  Bijna alle kinderen zijn lid van de bibliotheek. De helft van onze gebruikers is jonger dan 18 jaar. Van jongs af aan kinderen in aanraking brengen met boeken en lezen samen met het onderwijs en met landelijke programma’s van St. Lezen – de kunst van lezen, en de CPNB moet meer en meer een van zichtbaarste activiteiten worden. De motor draait al decennia op volle toeren, maar maakt zo weinig geluid dat veel mensen het niet weten.

Bibliotheken investeren in nieuwe manieren van informeren: lezingen, cursussen, voorleeswedstrijden, vertelvoorstellingen, themaweken, live TV via internet. Van de schrijversbezoeken in de OBA tot het juniordictee waar kinderen via de chatfunctie meeschrijven. Er is elke dag wat te doen voor jong en oud waar je wijzer van wordt. Dat geeft een enorm impuls aan kennisoverdracht in een andere vorm. In Deventer groeide de afgelopen jaren het aantal bezoekers van 404.000 naar 577.000 per jaar.

Tot slot had ik het over het digitale boek, en de digitale collectie die steeds belangrijker wordt naast alle fysieke boeken en digitale informatie – die we ‘content’ noemen. Het gaat om de inhoud, waarvan de vorm verandert en daardoor via allerlei schermen van computer, tot tablet en telefoon geraadpleegd kan worden. Daardoor ontstaan allerlei nieuwe cross mediale combinaties van boek, radio, televisie. Een heleboel E-books en digitale informatie is rechtenvrij en kunnen we opnemen in de collectie van de bibliotheek. De andere bronnen zijn niet rechtenvrij. Die moeten we als bibliotheken inkopen. Er is een regeling in voorbereiding dat bij het Rijk een budget wordt samengesteld dat bibliotheken als onderdeel van die gezamenlijke website ook Ebooks en digitale informatie kunnen inkopen:  Ebookbibliotheek.

Het inkopen schiet niet op. Er valt nog moeilijk afspraken te maken met uitgevers. Ze weten het nog niet goed en zijn er nog niet klaar voor. In de toekomst gaat het niet meer alleen maar over kopen. Je kunt op  Ebooks, net als bij muziek ook een abonnement op een collectie nemen, en dat je er iets uitneemt en leest op een moment dat je dat wilt. Geen eigendom, maar gebruiksrecht. Zijn straks bibliotheken, boekhandels en uitgevers dan concurrenten of zijn we partners? Het regelen van het leenrecht voor Ebooks moet nog plaatsvinden. Kopen wij van de uitgevers en lenen we uit tegen een vergoeding. Of gaan we samen op pad om in de komende groeimarkt van Ebooks  het kopen en delen te regelen. In de Eregalerij van Ebooks staan nu de rechtenvrije boeken die de bibliotheek verzameld. Die kunnen we uitbouwen tot de boekenkast van Nederland.

Wat is een bibliotheek anders dan burgers delen hun gezamenlijke collectie in de bibliotheek met elkaar delen. De contributie die onze leden betalen komt overeen met ons mediabudget. Wij kopen daarvan de boeken en andere media. Daarom ook de keuze voor ‘de gebruiker centraal’.

In Delft ligt het voorbeeld voor de toekomst. In de Boekenkast van Nederland – in Delft - delen leden van de bibliotheek ook nog eens hun thuiscollectie. In het catalogussysteem voegt je als lid de titels van privécollectie toe aan de boekenkast van de bibliotheek. Je vrienden mogen ze lenen als je dat toestaat. Als je iets van elkaar leent, kies je voor ophalen in de bibliotheek of bij iemand thuis.

Dan wordt de collectie van de bibliotheek ineens tien keer zo groot. Beter gezegd: de collectie die burgers met elkaar willen delen wordt tien keer zo groot. Lezers die ook nog eens hun ervaringen kunnen delen. Elkaar tippen wat mooi en bijzonder is. Elkaar ontmoeten in leeskringen, bij lezingen en tal van andere programma’s, net als het delen van de collectie, gefaciliteerd door de bibliotheek die zorgt dat dat delen legaal en tegen vergoeding plaatsvindt.

Stelt u zich voor: een toekomst waarin uitgevers, boekhandels en bibliotheken niet de concurrentie en het gevecht om de rechten en de klant centraal stellen: maar de gezamenlijke ambitie om de allergrootste leescommunity te vormen die leest, en koopt en deelt. We delen ons publiek.

                     

Bibliotheken en boekenvak hebben meer te winnen mét elkaar, dan te verliezen ván elkaar. Mooie toekomstmuziek!

Belofte

Tijdje niet geblogd op deze plek. Ik beloof u dat binnenkort weer op te pakken.

Er is elke dag wel iets om even over te schrijven en gedachten te delen.

Vandaag was ik bijvoorbeeld bij de opening van 'de bibliotheek op school' op een basisschool in Zwolle. Met zes kinderen van groep 8, die als bibliotheekspecialist de bibliotheek runnen. Duizend boeken uitgezocht hebben en een training gevolgd hebben om de uitleningen geautomatiseerd te registreren, maar ook om andere kinderen te helpen met zoeken van mooie boeken. Meer lezen, beter in taal. De directeur van de school, de wethouder, de gedeputeerde, de gepromoveerde docent van de Pabo, de bibliotheekdirecteur waren het met elkaar eens: alle scholen moeten zo'n voorziening als basis voor goed taalonderwijs. Het lezen van boeken gaat boven methodes voor begrijpen lezen werd gesteld. Als je leest bereik je meer in je leven, en scoor je beter op citotoetsen. Goede uitgangspunten, op één voorwaarde zegt deze bibliotheekdirecteur: als je maar voor je plezier leest, met plezier leest. Want dat plezier is de sleutel! En slaat Jan van Mersbergen, 'Naar de overkant van de nacht' open.

Cook&Book in Brussel

Van het weekend was ik in Brussel voor keramiekaangelegenheden. Een mooi gelegenheid om Cook&Book te bezoeken. We hebben deze Brusselse combinatie van eten en drinken gebruikt als één van de voorbeelden voor onze nieuwe centrale bibliotheek. Net als onze centrale bibliotheek heeft C&B een 70.000 media. Deze zijn ondergebracht in een negental winkels met ieder een eigen sfeer en ieder gecombineerd met een eetgelegenheid. De foto laat de Engelse boekwinkel zien. De andere winkels bevatten strips, kunst, literatuur, muziek, kinderen, reizen, koken en een wat bredere informatieve afdeling. In twee gebouwen zijn 4 en 5 winkels gecombineerd tegenover een cultureel centrum / theater.

We hebben er goed gegeten, vervolgens zijn we rondgegaan, geneusd door alle winkels met prachtige uitstallingen - wat opviel was dat bij de weinige Nederlandstalige boeken, Jan terlouw pontificaal stond uitgestald, dat moet een gunstig teken zijn - en tenslotte hebben we nog een glaasje gedronken op dit prachtige concept. Het was er de hele avond druk. 'U moet bedenken' zei de galeriehoudster, 'dat er in Brussel niet veel van dergelijke fijne spots zijn'. Verblijven en ontmoeten staan er centraal, maar we hadden zicht op de kassa waar constant mensen waren, er werd ook gekocht. Op vrijdagavond tot middernacht. Zonder er bij stil te staan vertrokken we ruim 7 uur na aankomst. De OBA, DOK Delft, Halmstad en Cook&Book. Op naar de volgende referentie voor onze nieuwe bibliotheek. Maar met deze vier valt er al iets heel moois te maken dat erg past bij onze meerjarenvisie.

Nieuw Stadskantoor en Bibliotheek Deventer

Vorige week trad het college van Burgemeester en wethouders af in Deventer. De verdeelde fractie van de pvda wilde nader onderzoek en meer gegevens. B&W legde dit uit als het ontbreken van vertrouwen bij de grootste collegepartij.

Jarenlange voorbereidingen en uitgewerkte plannen hangen aan een zijden draad. Jan Terlouw is in de stad om het College te lijmen. Dat geeft ons weer hoop. En die is broodnodig want elke dag weer ervaren we de beperkingen van het gebouw uit 1964. Zeker nu we in 2008 de omslag van krimp naar groei hebben gemaakt. 8% meer uitleningen; 9 % meer bezoekers in de centrale bibliotheek. En de groei gaat door. Dat heeft te maken met tal van maatregelen uit ons meerjarenplan. Veel meer actuele romantitels, 5.000 speelfilms erbij, een pretparkabonnement zonder leengelden, geen maximum aantallen meer, 6 weken leentermijn, aanvragen en reserveren zonder extra kosten, een forse toename aan activiteiten voor jong en oud op het gebied van kennis en informatie, cultuur en lezen, zondags open op koopzondagen met een vertelvoorstelling voor de jongsten, de huiskamerbioscoop de kleine keizerin waar je naar believen met wie je wilt op een moment dat je wilt een film kunt bekijken die jij wilt.

Dit is het 2008-beeld van de vernieuwing die we in ons meerjarenplan hebben uitgezet. Dat vinden wij al een mooi beeld. En dat beeld zijn we aan het doortrekken naar 2012 als we in dat prachtige nieuwe gebouw van Michiel Riedijk zitten. En ik vertel in allerlei bijeenkomsten over dat beeld van 2012

Toen ik in januari 2007 - weer - aantrad als directeur van de bibliotheek kreeg ik een sms'je: het is stil in de bibliotheek. Van mijn lief. Ze kwam vast op een verkeerd moment, maar we weten dat het achteruit ging in onze bibliotheken. Dan heb je weinig weerwoord. Ik heb het sms'je aan heel wat mensen laten zien.
Toen ik vandaag thuis kwam zei ze dat ze vandaag in de bibliotheek was en dat het er druk was. Ik heb gevraagd of ze het me wilde sms-en...

In alle discussies over de nieuwbouw van bibliotheek en stadskantoor worden ook van alle kanten opmerkingen gemaakt over onze plannen. Of we niet te luxe plannen hebben. Of we niet teveel fantasie hebben? Of we die aantallen halen? Of de bibliotheek wel iets te zoeken heeft bij een stadskantoor in een stadhuis. En steeds weer moet je het verhaal van de bibliotheek vertellen en hopen dat mensen het ook geloven. Dat ze mee de lijn van het meerjarenprogramma en de resultaten van 2008 weten door te trekken naar 2012. Dat ze mee de fantasie hebben om wat in Amsterdam en Delft te zien is, gecombineerd kan worden met wat cook&book in Brussel doet. Dat ze dat met respect voor de rol van de bibliotheek in de samenleving willen doen, en dat niet alleen doen vanuit de bril van een specifieke visie of het belang dat men heeft.

Dat valt niet mee. Er wordt ook van alles geroepen over de bibliotheek waar je je hart bij vasthoudt. Dat woord beleefbibliotheek staat niet iedereen aan. Er wordt getwijfeld aan 7 dagen per week 1000 bezoekers. Dat we toch ook filialen hebben. Dat de digitale bibliotheek er aan komt. Dat we met minder m2 ook wel toe kunnen. Dat Deventer geen grootheidswaanzin moet hebben zich met Amsterdam te vergelijken. En wat al niet meer. Daar valt overal een weerwoord op te geven. Maar uiteindelijk gaat het ook om het vertrouwen dat het geschetste beeld waar kan worden.

Vandaag heb ik nog weer eens mijn stapel bibliotheekbladen doorgebladerd. En kon mezelf voor mijn hoofd slaan niet in elk bibliotheekblad elk artikel te lezen. Ik zit nog wel in de redactieraad! In het januarinummer van 2008 staat een artikel over de nieuwe bibliotheek in Halmstad Zweden. (ik heb - voor het goede doel - het artikel gescand en in mijn netbox gezet - voor wie het helemaal wil lezen) Dat artikel zag en las ik vandaag pas echt. Wauw, en wat een artikel. Halmstad is een stad met 89.000 inwoners, een centrale bibliotheek en 11 filialen met een bibliobus. In 2006 openden ze een centrale bibliotheek van 8.000 m2 (was 2.000 m2) die 72 uur, 7 dagen per week open is. De bibliotheek torent boven de stad uit, wordt door veel meer mensen bezocht die ook nog veel langer blijven ook. Ze noemen het een beleefbibliotheek waar elke dag een activiteit is voor steeds weer andere mensen. Met 60.000 bezoekers per maand! Een ongekend groei, terwijl ook de uitleen met 30% gestegen is. Een bibliotheek die van de mensen geworden is, op vele fronten.

Als je dat gelezen hebt weet je dat ons verhaal klopt, dat het niet meer verzonnen en dus geloofd hoeft te worden, maar dat het bestaat.

Van de zomer gaat heel Deventer en omgeving op vakantie naar Zuid Zweden. Komende week gaat Jan Terlouw zorgen dat dat niet voor niks is!

Wiki - aan de slag ermee

Niet praten maar doen, dus! In Deventer hebben we een meerjarenplan met als titel boek, beeld en wiki. Het verleden, het heden en de toekomst. Gelukkig gaat het verleden nooit weg, leven we in het heden en zijn we al druk met de toekomst. En bij het bezig zijn met de toekomst gaat het niet om wetenschap. Die gaat namelijk over het verleden. Voorspellen is een stuk moeilijker. Het SCP-rapport laat dat zien. Het verleden en het heden laat zich nog goed beschrijven. De toekomst voorspellen is wat lastiger. Met de toekomst moet je bezig zijn, daar moet je aan werken. Dat dachten wij ook. We hebben Rob Coers gevraagd de wikipediasoftware bij ons op een server te zetten. En we hebben er wat aan geroken en geknutseld. Dat viel nog tegen.

Maar gelukkig kwam Monique Bos bij ons werken en die heeft er stap voor stap dingen aan en mee gedaan. De wiki als verzamelplek voor dingen die in de stad gebeuren. De gedichten die er bijeen komen en bewaard blijven. De resultaten van projecten van scholen waar we dingen mee doen. Liefst dat anderen het erin zetten, maar anders doen we het zelf.

Daarna zijn we de digitale schrijversdossiers er in gaan zetten. Samen dossiers maken. We zijn nu ruim een jaar op pad en hebben een boel ontdekt en staan aan het begin van een lange tocht.

Esther Kuiper zag wat een wiki kon en is voor de wijkwinkel een interne wiki gaan opzetten. Met PB-wiki. Wat gemakkelijker omdat het allemaal meer web2.0 werkt. Een wiki die alleen met een inlog toegankelijk is. Het kan allemaal. En het kost allemaal niks om te gebruiken. Met de achtergrondinformatie rond de wijkwinkel wonen, zorg, welzijn; de handleidingen en instructies. Kortom het interne kenniscentrum waar iedereen zijn bijdrage aan kan leveren.
Deze tweede wiki is niet zo bekend, maar minstens zo waardevol. In het gebruik en om er van te leren door er mee bezig te zijn.

TV2.0

Een mooie nieuwe videoopslag in Deventer - een youtube voor Deventer is http://www.hartvoordeventer.nl/ . Je kunt je aanmelden en van alles uploaden. Er komen ook themakanalen. Ook de cultuursector gaat meedoen. Het mooie is dat de jukebox straks via de (glasvezel)kabel ook op tv te zien is met een kastje. Inmiddels hebben al meer dan 800 huishoudens zo'n kastje en de uitrol gaat door. Straks komt er ook een redactie die een selectie maakt en een dagelijkse tv zender vult met al die beelden - een zogenaamd timeslot.

De combinatie van computer en televisie is dan een feit. TV.2.0 ook. Interactieve televisie.

lastFM en muziekweb

Van het weekend ben ik mijn eigen radio gaan maken met LastFM

Tegelijk heb ik mijn voetbalvriend Ed gelukkig gemaakt. Hij is op zoek naar een cd van de Claw Boys Claw. Omdat hij nog een oud casettebandje heeft waar mooie nummers op staan. Hij heeft een Ipod, maar... Itunes heeft de cd niet; dus er valt niks te downloaden voor 99ct per nummer.
Dus heb ik hem donderdagavond na de training uitgelegd dat hij met de pas van zijn partner in via de catalogus van bibliotheek Deventer muziekwebtitels incl zoek&boekknop kan vinden en zonder extra kosten kan bestellen. Ook die van de CD-uitleen in Enschede overigens. En 's-avonds thuis een link van claboysclawradio via last.fm gemaild: http://www.last.fm/listen/artist/Claw%2BBoys%2BClaw/similarartists. Mailtje de dag erna: Ja Jos jullie hebben als bibliotheek een puntje voor op Itunes. De cd is wel bij jullie te krijgen.
En tegelijk een verhaal dat hij er nog eens in moest duiken maar die radiozender liet behalve clwboysclaw allemaal leuke muziek horen die hij nog niet kende. Dat was wel heel wauw.

Nu heb ik realplayer gedownload en geinstalleerd. (Ik had natuurlijk al windowsmediaplayer en later Itunes, maar ach...) Realplayer is een goede 'dief'. Bij alle film en muziek die je via internet kijkt en luistert vraagt ie of je het wilt downloaden. En klik, je bibliotheek is weer een item rijker...
Bij Last.fm radio afspelen biedt realplayer de optie ook aan maar komt dan met de melding dat DRM dat niet toestaat. En terecht! Dezelfde/soortgelijke beveiliging als de Digileenplayer van muziekweb. Probeer digileen eens uit via http://zoeken.bibliotheek.nl/ met je bibliotheekpas en zoek&boek.

Daar zit een unieke kans voor onze bibliotheek in. Met Last.fm je smaak ontwikkelen is nog leuker dan met de smaakprofielen van muziekweb. Dus dat gaan we al onze muziekliefhebbers bijbrengen. Vervolgens laten we Marc van der Meulen een last.fm-zoek&boek-widgetmaken die als ze hun last.fmradio beluisteren ze via de widget kunnen doorklikken naar zoek&boek om de cd te bestellen met hun bibliotheekpas.

Library thing en aquabrowser

Ik heb afgelopen weekend wat boeken in 'mijn librarything' gezet, en die gekoppeld aan mijn blog met een (lelijke) widget.

Nu had ik gelezen dat Medialab van de aquabrowser hun nieuwe onderdeel my discoveries ook koppelen met librarything. En mijn fantasie is daarbij verder gegaan dan de werkelijkheid.

Wat er mogelijk is wordt beschreven bij http://www.librarything.com/forlibraries/tour/4
Het blijkt dat we vooral op het niveau van tags gaan samenwerken.

En ik, domkop, heb zondagavond thuis de hele familie nog wijsgemaakt dat we binnenkort de wereld versteld doen staan. Want wie zijn boeken- en mediakast straks in librarything opneemt kan bij een zoekactie niet alleen zien wat de bibliotheek heeft, maar tegelijk ook zien wat in zijn eigen boekenkast staat. Zoals dat bij Google werkt met Googledesktop. Googledesktop indexeert je computer en bij een zoekactie laat Google beide resultaten naast elkaar zien. Internet heeft deze resultaten, maar op je eigen computer zijn ook resultaten gevonden. De schermafdruk laat daar een voorbeeld van zien. Ik heb de afgelopen dagen materiaal verzameld over het toneelstuk van Molière. En Google heeft dat geïndexeerd en laat de oogst zien!

'En het kan nog mooier bij Librarything en de aquabrowser' vervolgde ik mijn uitleg. Mijn huisgenoten luisterden met open mond. Net als bij Flickr kan ik kiezen of ik alleen de resultaten van mijn eigen collectie mag zien, of ook familie en vrienden, of zelfs iedereen.


Dus ik zie bij een zoekactie ook of mijn vrienden dat boek, die cd of die film bezitten. Zo ontstaat een netwerkbibliotheek die zijn weerga niet kent. Ik kan ook een deel van mijn collectie openstellen. En zo, zo ging ik nog een tijdje door met web2.0 mogelijkheden te koppelen aan de aquabrowser en librarything.

Maar zover gaat het (nog) niet dus. :-(
Ik moet constateren dat mijn fantasie beter is dan de werkelijkheid. Die moeten we dus maar waar gaan maken wat mij betreft.

2.0 en de bibliotheek

Het is simpel: alle toepassingen zijn wijd verbreid en worden door steeds grotere groepen mensen gebruikt en zijn een onderdeel van hun leven. Willen wij met onze aloude opdracht van betekenis voor mensen zijn dan moeten we de middelen van onze klanten gebruiken. Kijk maar eens naar het plaatje uit het SCP-rapport over de toekomst van bibliotheken. Het laat de ontwikkeling van generatie naar generatie verduveld goed zien.

Dus hebben we als bibliotheek Deventer de nieuwste versie van de aquabrowser in de lucht en niet de bicatcatalogus. Je kunt er taggen, lijstjes maken en delen en straks ook combineren met librarything. We hebben wiki's in de lucht en zullen nog veel meer gaan oppakken. Niet praten maar poetsen!